OGRODY JAPOŃSKIE W POLSCE – teks publikowany w miesięczniku „Dom idealny”

Decydując się na ogród japoński, zawsze miejmy w pamięci, skąd to forma do nas zawitała. Większość Japonii leży w terenie górzystym. Podstawowym założeniem ogrodów japońskich jest powiązanie ich z naturą. Dlatego też w tych ogrodach wykorzystywane były materiały naturalne, w dużej ilości kamienie, żwir i woda. Możemy kształtować przyrodę, formować rośliny, lecz zawsze musimy pamiętać, że człowiek nie jest władcą natury, a stanowi jeden z jej elementów.

Podstawowym elementem jest rzeźba i dramaturgia kompozycji, którą można osiągnąć niewielką ilością elementów. Starannie dobrane kamienie, uformowana przez cięcie sosna, a wszystko wysypane żwirkiem. Dają to nam piękną i wymowną bryłę, zrównoważoną spokojem kamieni w kontrze dla bujności rośliny. Takie formy nadają się nawet do najmniejszych ogrodów, gdzie na kilku metrach kwadratowych możemy stworzyć wspaniałą, dynamiczną kompozycję.

Wielką rolę w ogrodzie japońskim odgrywa woda. Jest ona żywa, płynąca i pluskająca po kamieniach. Ważnym elementem jest strumyk, który wije się w meandrach, nierzadko przebiegając między budynkami. Kończy swój bieg w centralnie umieszczonym stawku. Często do stawku wpływa także drugi strumyk, który swój początek ma w postaci wodospadu.

Staw jest zwykle wydłużony, często znajdują się na nim wysepki. Pofałdowana linia brzegowa, pozwala na rozwój różnych roślin nadbrzeżnych. W wodzie pluskają i błyskają bogactwem odcieni czerwieni i żółci karpie Koi  i różne odmiany ozdobnych rybek.

Elementem dekoracyjnym, bardzo charakterystycznym dla ogrodów japońskich są wszelkiego rodzaju kamienne latarnie. Pojawiają się one w różnych miejscach ogrodów, tak przy ścieżkach, jaki i w roślinnych świątyniach dumania. Ich początek wiąże się ze stylem ogrodów herbacianych, gdzie były usytuowane w pobliżu pawilonów herbacianych. W późniejszym okresie, gdy powierzchnia ogrodów znacznie się powiększyła, kamienne latarnie, jak i rozrzucone w wielu miejscach budowle znalazły się w różnych punktach ogrodu. Można było przejść do różnych zakątków po kamiennych ścieżkach, często biegnących wzdłuż strumyka. Przechodziły one przez wodę po mostkach i wiodły na drugą stronę, lub na wysepkę na stawie.

W naszych polskich warunkach zakładanie typowego ogrodu japońskiego nastręcza trochę problemów, ale jest doskonale możliwe do zrealizowania. W handlu pojawiły się formowane rośliny, które nawet laikom pozwalają utrzymać pięknie przyciętą roślinę. Większym problemem są duże głazy, których transport i ustawienie na miejscu jest uciążliwe. Jak nie ma dojazdu do części ogrodowej ciężkim sprzętem, możemy wtedy skorzystać z bogatej oferty sztucznych kamieni. Jednak podstawą kompozycji ogrodu japońskiego są materiały naturalne i w miarę możliwości właśnie takie powinniśmy użyć do budowy ścieżek, skalniaków, oczek wodnych czy strumyków.

Dla laika uzyskanie kompozycji ogrodowej, o której możemy powiedzieć, że jest w stylu ogrodu japońskiego, będzie trudne samodzielnie do zrealizowania. Warto skorzystać z pomocy projektanta ogrodów. Przystępując do projektowania, staramy się w możliwie jak największym stopniu wkomponować ogród w naturalny krajobraz. Zasadniczym błędem będzie tworzenie czystego w formie ogrodu japońskiego, jeśli za płotem, wyraźnie widoczne w naszej kompozycji znajdą się elementy zupełnie nie pasujące do naszej koncepcji. Harmonia z otaczającym krajobrazem jest wszak podstawa tej formy ogrodów. Możemy zasłonić grupą wyższych roślin niegustowną, starą stodołę sąsiada, znajdującą się tuż za płotem, a odsłonić widok na piękne drzewa i malownicze krzewy rosnące tuż dalej. Starajmy się też pokazać piękno krajobrazu otaczającego nasz ogród, jeśli mamy to szczęście mieć ogród w takim terenie. Ocenić to trzeba indywidualnie w każdym ogrodzie.

Po określeniu powyższych uwarunkowań krajobrazowych, przystępujemy do zaprojektowania ogrodu na papierze lub ekranie komputera. Pamiętając o zasadniczych elementach ogrodu japońskiego, o których mówiłam powyżej, rozmieszczamy je na naszym projekcie. Zastanówmy się też, jak dużą kwotę chcemy przeznaczyć na realizację  i jak szybko będziemy całość realizować. Koszt stawu z wyspą, wodospadu i długiego strumyka jest dosyć znaczny. Jednak zawsze warto przewidzieć w projekcie takie elementy. Wszak nie musimy realizować ich w początkowym okresie zakładania ogrodu. Jeśli jednak będą w projekcie, zawsze, nawet po kilku latach, możemy wybudować staw wraz ze strumykiem. Mamy przeznaczone na to miejsce, które nie jest obsadzone roślinami. W początkowym okresie, w miejscu przeznaczonym na oczko wodne i strumyk, zakładamy trawnik.

Rozmieszczając na planie elementy ogrodu japońskiego, staramy się zachować równowagę i harmonię. Rabaty wykańczamy żwirem rzecznym. Tworzymy kamienno-roślinne grupy, przyozdobione kamiennymi lampionami.  Między poszczególnymi partiami ogrodu prowadzimy kamienne ścieżki. Doskonale wyglądają ścieżki – kamienne płyty położone wśród trawy, jednak późniejsze ich utrzymanie, może nastręczać dodatkowej pracy, potrzebnej na wycinanie z kamienia rozrastającej się trawy. Praktyczniejsza jest ścieżka z kamieni położonych na żwirze.

Pamiętajmy, że ogród japoński nie znosi linii prostych ani brył geometrycznych. Każda ścieżka czy strumyk, muszą się wić w meandrach między roślinami, czy kamiennymi latarniami i głazami.

Rośliny do ogrodu japońskiego powinny się odznaczać różnorodnością kształtów i form. Bardzo często wykorzystujemy zimozielone rośliny liściaste. Różne odmiany rododendronów, azali japońskich, pierisów i kiścieni.

Także klony japońskie, małe drzewka odznaczające się wielką różnorodnością kolorów i kształtów liści, jak i pokrojem, są bardzo pożądanymi roślinami w ogrodzie japońskim. Sadzimy je nad wodą, gdzie wilgotne powietrze utrzymuje ich liście i gałązki w zdrowiu i pięknej kondycji. Ciekawe, powyginane gałązki klona palmowego Garnet, nawet w stanie bezlistnym, tworzą bogatą kompozycję splątanych linii.

Japonia jest nazywana krajem kwitnącej wiśni, tak więc w ogrodzie japońskim nie może zabraknąć tego drzewka. Możemy posadzić wysoką wiśnię Kanzan, strzelistą Amanogawę, czy płaczące formy wiśni Kiku-Shidare o różowych kwiatach. Także biało kwitnąca, płacząca wiśnia Pendula, tworzy piękny baldachim z gałązek i liści. Formę jak i wielkość drzewka dobieramy do wielkości naszego ogrodu. Pamiętajmy przy tym, że szczepione formy płaczące mają taką wysokość, jak w momencie zakupu. Drzewko urośnie na szerokość, zwiększy się ilość płaczących pędów, ale na wysokość wzrost jest bardzo ograniczony i składa się na niego tylko wzrost grubości gałęzi jak i ilość ich warstw. Dlatego kupując, musimy szukać roślin o odpowiedniej dla nas wysokości szczepienia.

Najbardziej charakterystycznymi roślinami ogrodów japońskich są formy cięte drzew i krzewów. Zgodnie ze starą sztuką ogrodniczą bonsai, formowane są drzewka z roślin liściastych jak i iglastych. Sztuka ta wywodzi się z Chin i miała na celu odtworzenie natury w miniaturowym krajobrazie. Były to drzewka sadzone w płaskich naczyniach i formowane na stare, dorosłe osobniki w miniaturze. W ogrodach japońskich, rośliny które w naturze są często ogromnymi drzewami, dzięki formowaniu utrzymywane są w miniaturowej formie, pasującej do całości kompozycji.

Formowaniu podlegają też wszelkie rosnące w ogrodzie rośliny. Podstawowym założeniem ogrodów japońskich, jest utrzymanie ładu i harmonii. Służy temu przycinanie roślin i odpowiednie ich prowadzenie.

Zakładając mały ogród, możemy skupić się na stworzeniu pojedynczych kompozycji. Może to być grupa składające się z formowanej sosny, uzupełnionej płożącym jałowcem. Do tego dobieramy kilka kamieni różnej wielkości i kształtu. Całość możemy umieścić na niewielkim, około 20cm. wzniesieniu i obsypać żwirem rzecznym. Do tego dostawiamy kamienną latarnię. Taka kompozycja może się znajdować przykładowo na podjeździe i być otoczona kostką i trawnikiem. Kamienie muszą być proporcjonalne do największej rośliny, nie mogą niknąć przy niej. Część obsypana żwirem powinna zachować nieregularną formę i być oddzielona od kostki trawnikiem. Taki element może też się znajdować w dużym ogrodzie, jako jedna z wielu grup kamienno-roślinnych.

W każdym ogrodzie, małym jak i dużym, zmieścimy element wody. Może to być mała fontanna w postaci kamieni po których spływa woda. Jeśli wielkość terenu pozwala, możemy stworzyć systemy wodne z kaskadą, strumykiem i oczkiem wodnym z wyspą. Przejścia po mostkach, kamienne lampy i ścieżki, dopełnią całość ogrodu japońskiego.

Wielkość wyspy na wodzie uzależniamy od przeznaczenia. Jeśli chcemy aby to była tylko ozdoba, możemy ustawić w płytkiej wodzie grupę kamieni z kamienną latarnią i rosnącymi Irysami. Możemy jednak zrobić dużą wyspę, na której zmieścimy stolik i krzesełka dla 4 osób i posadzimy klona palmowego o czerwonych, strzępiastych listkach – Dissectum Nigrum. Na wyspę wejdziemy po łukowatym mostku, przerzuconym nad woda. Kamienny wodospad widoczny nad oczkiem wodnym i plusk wody spływający po nim, uprzyjemni nam chwile spędzone na wyspie przy filiżance herbaty lub kawy.

Możemy się też przyglądać podwodnemu życiu mieszkańców naszego stawku. Karpie Koi, tak charakterystyczne dla ogrodów Japonii, możemy nauczyć brania pokarmu z ręki. Wysuwające się z wody rybie pyszczki z charakterystycznym cmokaniem będą wołać o przysmaki, gdy pojawimy sie nad wodą. Dla mniej cierpliwych wspaniałymi rybkami będą kolorowe i weloniaste karasie. Krążące nad wodą z szelestem skrzydełek ważki zachwycą nas swym powietrznym tańcem.

Pamiętajmy, że ogrody japońskie to harmonia z naturą. Tworząc taki zakątek, starajmy się poczuć przyrodę i dostrzec naturalne piękno, które nas wokół otacza.